Gazeta Podatkowa nr 34 (658) z dnia 29.04.2010

Zwolnienie podatkowe dla „grupy zerowej”

Możliwość skorzystania przez podatnika ze zwolnienia podatkowego w podatku od spadków i darowizn dla tzw. "grupy zerowej" uzależniona jest od spełnienia kilku warunków. Przysługuje ono jedynie członkom najbliższej rodziny. Można z niego skorzystać niezależnie od kwoty nabytych rzeczy i praw.

Dla kogo zwolnienie?

Zwolnienie podatkowe przysługuje członkom najbliższej rodziny - małżonkowi, zstępnym (np. dzieciom, wnukom), wstępnym (np. rodzicom, dziadkom), pasierbom, rodzeństwu, ojczymowi i macosze, którzy nabyli rzeczy lub prawa (art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn). Ze zwolnienia można skorzystać nie tylko przy nabyciu spadku czy darowizny, ale także przy nabyciu na podstawie wszelkich zdarzeń, które podlegają powołanej ustawie (a więc m.in. przy otrzymaniu zachowku, zapisu bądź nieodpłatnym zniesieniu współwłasności).

Jakie warunki dla zwolnienia?

Nabywca (obdarowany, spadkobierca, zapisobierca itd.) ma obowiązek zgłosić nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego. Ma na to sześć miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego (np. przy darowiźnie, nabyciu zachowku), a w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia sześć miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku. Zeznanie należy złożyć na urzędowym formularzu o symbolu SD-Z2. Gdyby zdarzyło się, że nabywca dowiedział się o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych po upływie terminów przewidzianych na złożenie zeznania, zwolnienie podatkowe stosuje się, gdy nabywca zgłosi te rzeczy lub prawa majątkowe naczelnikowi urzędu skarbowego nie później niż w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o ich nabyciu. W takim przypadku musi jednak uprawdopodobnić fakt późniejszego powzięcia wiadomości o nabyciu.

Jeśli mamy do czynienia z darowizną środków pieniężnych, to przepisy przewidują jeszcze jeden warunek, który należy spełnić łącznie ze złożeniem zeznania podatkowego. Nabywca ma obowiązek udokumentować otrzymanie tych środków dowodem przekazania na swój rachunek bankowy albo swój rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo‑kredytową lub przekazem pocztowym. Obowiązek ten jest aktualny, gdy wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby w okresie 5 lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, przekracza kwotę 9.637 zł.

W przypadku niespełnienia warunków do skorzystania ze zwolnienia nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych podlega opodatkowaniu na zasadach określonych dla nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej (a więc przy zastosowaniu kwoty wolnej w wysokości 9.637 zł oraz właściwej dla I grupy skali podatkowej).

W pewnych sytuacjach podatnik może skorzystać ze zwolnienia bez składania zeznania podatkowego. Obowiązek zgłoszenia nie obejmuje bowiem przypadków, gdy nabycie następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego (np. przy darowiźnie nieruchomości) albo gdy wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby lub po tej samej osobie w okresie 5 lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, nie przekracza kwoty 9.637 zł.

Orzeczenia sądowe

Zwolnienie podatkowe jest odstępstwem od ogólnej reguły, że każda czynność podlegająca ustawie jest opodatkowana zgodnie z jej przepisami. Wszelkie odstępstwa muszą być interpretowane bardzo ściśle. W ostatnim czasie pojawiły się orzeczenia, które wskazują, że interpretacja ścisła, precyzyjna, nie sprowadza się jedynie do interpretacji literalnej czy systemowej. W pewnych przypadkach można sięgnąć do wykładni celowościowej, która poza zapisem i umiejscowieniem przepisu w systemie prawa, bierze pod uwagę cel ustawodawcy, któremu określony przepis ma służyć. Jednym z ważniejszych orzeczeń jest wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 7 kwietnia 2010 r., sygn. akt II FSK 1952/08, w którym wskazano, że nie pozbawia prawa do zwolnienia wpłata pieniędzy tytułem darowizny na konto bankowe innego podmiotu niż darczyńcy, jeśli z treści tej transakcji (m.in. tytułu przelewu) wynika, że wpłacona kwota stanowi wykonanie darowizny dla osoby należącej do tzw. "grupy zerowej". Zwrócono uwagę na to, że celem przepisu - wprowadzenia zwolnienia - było zabezpieczenie i wsparcie najbliższej rodziny. Natomiast wymóg przekazywania darowizny pieniężnej za pośrednictwem konta związany był jedynie z koniecznością uszczelnienia systemu podatkowego, a nie zmuszania podatników do zakładania rachunków bankowych. Jest to jedno z pierwszych orzeczeń tego rodzaju i wydaje się, że wkrótce inne składy orzekające i być może również urzędy skarbowe będą w ten sposób interpretować przepisy dotyczące tego zwolnienia.

Podstawa prawna: ustawa z dnia 28.07.1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz. U. z 2009 r. nr 93, poz. 768).