Małżonkowie w postępowaniu przed fiskusem

W postępowaniu przed organami podatkowymi małżonkowie traktowani są w sposób szczególny. Mogą wzajemnie załatwiać za siebie pewne sprawy. Mogą także odmówić składania zeznań przeciwko sobie. W kwestii rozliczania podatku dochodowego każdy z nich może także występować w imieniu obojga. Oprócz tych przywilejów warto pamiętać o wspólnej odpowiedzialności podatkowej.

Mąż lub żona jako pełnomocnik

Podatnik ma prawo do działania przez pełnomocnika. Pełnomocnikiem podatnika może być każda osoba - a więc i członek rodziny - o ile posiada pełną zdolność do czynności prawnych. Z udzielonego pełnomocnictwa powinno wynikać kto jest czyim pełnomocnikiem i jaki zakres ma to upoważnienie. Pełnomocnictwo zazwyczaj udzielane jest na piśmie, a jego oryginał lub urzędowy odpis dołącza się do akt sprawy. Można je również zgłosić ustnie do protokołu.

W drobnych sprawach przed fiskusem małżonkowie mogą wzajemnie się zastępować. Uprawnia ich do tego art. 137 § 3a Ordynacji podatkowej. Oznacza to, że żona może załatwić w toku postępowania za męża sprawę mniejszej wagi bez pisemnego czy ustnego pełnomocnictwa. I wzajemnie - mąż za żonę bez wyraźnego upoważnienia też dokona czynności przed organem podatkowym. Przy czym chodzi tu o konkretną czynność czy czynności, nie zaś o całe postępowanie podatkowe.

To, czy dana kwestia jest mniejszej wagi - należy do oceny organu podatkowego. Jeżeli urząd ma wątpliwości co do istnienia i zakresu upoważnienia małżonka, nie dopuści go do działania w imieniu podatnika.

Odmowa składania zeznań

Członkowie najbliższej rodziny podatnika, czyli m.in. jego dzieci, teściowie, rodzice, rodzeństwo, jak i małżonek mają możliwość w trakcie trwania postępowania podatkowego odmowy składania zeznań w charakterze świadka. Prawo to przysługuje małżonkom również po ustaniu małżeństwa. Jeśli żona czy mąż nie zgadzają się na przesłuchanie w charakterze świadka, nie muszą podawać powodów swojej decyzji.

Nie oznacza to, że małżonek nie może składać zeznań w sprawie dotyczącej współmałżonka. Musi jednak pamiętać, że jeśli zdecyduje się na bycie świadkiem w sprawie małżonka, to składanie fałszywych zeznań może skończyć się odpowiedzialnością karną (karą pozbawienia wolności do 3 lat).

Małżonek, który podjął decyzję, że będzie zeznawał w sprawie współmałżonka, może odmówić udzielenia odpowiedzi na poszczególne pytania. Chodzi tu o sytuacje, w których odpowiedź mogłaby narazić jego lub jego bliskich na odpowiedzialność karną lub karnoskarbową, bądź też mogłaby spowodować naruszenie obowiązku zachowania ustawowo chronionej tajemnicy zawodowej.

Konsekwencje wspólnego rozliczenia podatku

Po spełnieniu określonych warunków, małżonkowie mogą wspólnie rozliczyć się z fiskusem z tytułu podatku dochodowego. Jeżeli z tego prawa skorzystają, to w sprawie, która dotyczy ich wspólnego opodatkowania, są traktowani jako jedna strona (art. 133 § 3 Ordynacji podatkowej). W sprawie wspólnego opodatkowania organ prowadzi jedno postępowanie, które kończy się wydaniem jednej decyzji - adresowanej do obojga małżonków.

Za podatek wynikający ze wspólnego rozliczenia małżonków, mąż i żona odpowiadają solidarnie. Urząd skarbowy ma więc prawo żądać spłaty podatku wynikającego ze wspólnego zeznania małżonków od nich łącznie albo od każdego z nich z osobna.

Małżonkowie odpowiadają w tym przypadku wszystkim, co posiadają. Urząd skarbowy może zająć zarówno to, co stanowi ich majątek wspólny, jak i to, co należy do osobistego majątku każdego z nich. To urząd decyduje z jakich i z czyich praw oraz rzeczy będzie prowadzona egzekucja. Oczywiście są w tym zakresie wyjątki - nie można zająć np. przedmiotów urządzenia domowego niezbędnych do życia, kwot otrzymanych z tytułu obowiązkowych ubezpieczeń majątkowych, przedmiotów codziennego użytku, które mogą być sprzedane znacznie poniżej ich wartości, a mają dla zobowiązanego wartość użytkową.

Jeżeli wobec małżonków toczy się postępowanie podatkowe, należy pamiętać, że każdy z nich może działać w nim w imieniu obojga. Może więc np. zgłaszać wnioski dowodowe. Do końca jednak nie wiadomo, czy w postępowaniu tym mogą reprezentować różne interesy, czy też nie. Z jednej strony, działanie jednego małżonka w imieniu obojga jest uprawnieniem, nie zaś obowiązkiem. Dlatego też każdy z małżonków powinien mieć prawo zajęcia w sprawie odmiennego stanowiska (wyrok WSA w Lublinie z dnia 25 lutego 2009 r., sygn. akt I SA/Lu 674/08). Z drugiej natomiast w takim przypadku należy uznać, że działanie każdego z małżonków traktowane jest jako działanie strony postępowania. W związku z tym działania te nie powinny być sprzeczne (wyrok WSA w Kielcach z dnia 14 lutego 2008 r., sygn. akt I SA/Ke 605/07).

Odpowiedzialność za długi małżonka

Nawet jeżeli małżeństwo przestało istnieć, byli małżonkowie nie uwalniają się od odpowiedzialności za długi podatkowe swoich byłych współmałżonków - także wówczas, gdy nie wiedzieli o ich istnieniu. Odpowiedzialność za zaległości podatkowe byłego współmałżonka jest jednak ograniczona. Odpowiada się w tym przypadku tylko za zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań powstałych w czasie trwania wspólności majątkowej. Nie mają więc w tym przypadku znaczenia zobowiązania małżonka powstałe już po rozwodzie.

Warto też pamiętać, że urząd skarbowy nie może domagać się uregulowania należności niepobranych przez byłego małżonka w związku z pełnieniem przez niego funkcji płatnika lub inkasenta, a także odsetek i kosztów egzekucyjnych powstałych po dniu uprawomocnienia się orzeczenia o rozwodzie.

Najistotniejsze dla byłych małżonków jest jednak to, że odpowiedzialność osoby, która ma spłacić dług byłego małżonka ograniczona jest do wysokości wartości przypadającego jej udziału w majątku wspólnym.

Podstawa prawna: ustawa z dnia 29.08.1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 ze zm.).