Biuletyn Informacyjny dla Służb Ekonomiczno - Finansowych nr 2 (757) z dnia 10.01.2012

Sankcje karne skarbowe za niepłacenie podatków

Firma wszystkie deklaracje podatkowe składa w terminie. Czasami jednak, w okresach problemów finansowych związanych z niewypłacalnością kontrahentów, zalega z zapłatą podatków. Uiszcza je po terminie wraz z odsetkami za zwłokę. Urząd skarbowy już trzy razy ukarał nas za to mandatem karnym. Czy nieopłacanie podatków w terminie z powodu problemów finansowych można uznać za wykroczenie skarbowe?

Podstawa odpowiedzialności karnej skarbowej

Skutkiem nieuiszczania podatków w terminie może być odpowiedzialność karna skarbowa. Wiąże się ona z niewpłaceniem podatku zarówno przez podatnika, jak i płatnika.

Podstawą odpowiedzialności karnej skarbowej podatnika jest art. 57 § 1 ustawy z dnia 10 września 1999 r. - Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2007 r. nr 111, poz. 765 ze zm.), dalej K.k.s. Przepis ten stanowi, że podatnik, który uporczywie nie wpłaca podatku w terminie, popełnia wykroczenie skarbowe. Grozi za nie grzywna. Może być ona wymierzona w granicach od jednej dziesiątej do dwudziestokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę. Obecnie daje to przedział od 150 zł do 30.000 zł. Nie ma kodeksowej definicji "uporczywości". Powszechnie rozumie się przez to trwający przez dłuższy czas lub cyklicznie powtarzający się. Podobne wyjaśnienie można znaleźć w orzecznictwie sądowym. Za uporczywe niewpłacanie podatku w terminie uznaje się wielokrotne, powtarzające się nieuiszczanie podatku w terminie albo długotrwałe, chociażby jednorazowe, opóźnienie w jego regulowaniu (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 3 października 2008 r., sygn. akt III KK 176/08). Z przedstawionego w pytaniu opisu sprawy wynika, że podatnik cyklicznie uiszcza podatki po terminie. Należy więc uznać, że spełniony jest warunek "uporczywości".

Podstawą odpowiedzialności karnej skarbowej płatnika za nieodprowadzanie podatków jest art. 77 K.k.s. Wynika z niego, że płatnik, który pobranego podatku nie wpłaca w terminie na rzecz właściwego organu podatkowego, podlega karze. Czyn ten może być zakwalifikowany jako przestępstwo skarbowe albo wykroczenie skarbowe. Kwalifikacja zależy od kwoty nieodprowadzonego podatku. Jeżeli w czasie popełniania czynu zabronionego nie przekracza ona pięciokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia (obecnie 7.500 zł), to sprawca popełnia wykroczenie skarbowe. Jeżeli kwota ta jest wyższa - mamy do czynienia z przestępstwem skarbowym. Za przestępstwo skarbowe grozi grzywna do 720 stawek dziennych albo pozbawienie wolności do 3 lat, albo obie te kary łącznie. W przypadku wykroczenia skarbowego sankcją jest grzywna - w wysokości od jednej dziesiątej do dwudziestokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę. Należy zaznaczyć, że przesłanką odpowiedzialności za niewpłacenie pobranego podatku nie jest "uporczywość".

W praktyce przypadki popełnienia wykroczenia skarbowego rozpatrywane są w postępowaniu mandatowym i kończą się wystawieniem sprawcy mandatu karnego. Ten sposób karania jest dozwolony, gdy wina sprawcy nie budzi wątpliwości, okoliczności popełnionego przez niego czynu są jasne, a wystarczającą reakcją na jego zachowanie jest grzywna nieprzekraczająca podwójnej wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę. Obecnie może ona wynieść od 150 zł do 3.000 zł. Ukarany musi poza tym zgodzić się na przyjęcie mandatu karnego. Jeżeli tego nie zrobi, sprawa rozpoznawana jest na zasadach ogólnych. Wszczyna się postępowanie przygotowawcze, prowadzi niezbędne czynności procesowe, a jeżeli wszystko wskazuje na winę danej osoby - do sądu trafia przeciwko niej akt oskarżenia.

WAŻNE: Do nakładania grzywny w drodze mandatu karnego za wykroczenia skarbowe uprawnieni są upoważnieni pracownicy urzędów skarbowych, inspektorzy kontroli skarbowej, upoważnieni funkcjonariusze celni.

Zapłata zaległego podatku, powiększona o należne odsetki za zwłokę, zazwyczaj jednak wystarcza, aby urząd skarbowy nie wyciągał od podatnika konsekwencji karnych skarbowych. Praktyka ta jest uzasadniona w świetle art. 57 § 2 K.k.s. Zezwala on sądowi, gdyby trafiła do niego sprawa uporczywego nierozliczania się z fiskusem w terminie, odstąpić od wymierzenia kary, jeżeli przed wszczęciem postępowania cały należny podatek został uiszczony. Podobnie jest w przypadku płatnika. Uiszczenie całego pobranego podatku może uchronić przed odpowiedzialnością karną skarbową. Przewiduje to art. 77 § 4 i 5 K.k.s.

Odpowiedzialność sprawcy

Wspominane przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe muszą być popełnione umyślnie, aby ich sprawcę można było pociągnąć do odpowiedzialności karnej skarbowej. Dany czyn popełniany jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, tzn. chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, godzi się na to. Stanowi o tym art. 4 § 2 K.k.s. Z pytania wynika, że osoby odpowiedzialne w firmie za rozliczenia z urzędem skarbowym świadomie godziły się na wpłatę podatków po terminie. Powód takiego opóźnienia nie ma w tym wypadku znaczenia. Takiego postępowania nie usprawiedliwia trudna sytuacja finansowa przedsiębiorcy (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 27 marca 2003 r., sygn. akt I KZP 2/03).

Należy pamiętać, że odpowiedzialność karną skarbową ponosi konkretna osoba - nie firma (z wyjątkiem odpowiedzialności posiłkowej i odpowiedzialności podmiotów zbiorowych). Z tego punktu widzenia istotna jest więc regulacja zawarta w art. 9 § 3 K.k.s. Przepis ten stanowi, że za przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe odpowiada, jak sprawca, także ten, kto zajmuje się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi, osoby fizycznej, osoby prawnej czy jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, której przepisy prawa przyznają zdolność prawną. Nie ma kodeksowej definicji pojęcia "sprawy gospodarcze". Przyjmuje się, że jest to podejmowanie prawnych i faktycznych działań związanych z funkcjonowaniem firmy. Chodzi o zarządzanie mieniem, zawieranie kontraktów, prowadzenie księgowości, zaciąganie zobowiązań, podpisywanie umów, itp. Musi jednocześnie istnieć jedna z czterech podstaw, w oparciu o którą dana osoba zajmuje się tymi sprawami. Jej kompetencje mogą wynikać z przepisu prawa, decyzji właściwego organu, umowy lub faktycznego wykonywania czynności.

Na tej podstawie odpowiedzialność karną skarbową mogą ponosić wspólnicy spółek osobowych, członkowie zarządu spółek kapitałowych, główni księgowi, dyrektorzy do spraw finansowych, itp. Ukarani mogą być także doradcy podatkowi oraz właściciele biur rachunkowych, którym zlecono prowadzenie spraw księgowo?podatkowych.

Ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych

Kłopoty finansowe podatnika lub płatnika nie zwalniają z odpowiedzialności karnej skarbowej za nieodprowadzanie do urzędu skarbowego należnych podatków. Przedsiębiorca, który nie jest w stanie ich uiścić w terminie, ma prawo ubiegać się o ulgi wymienione w art. 67a Ordynacji podatkowej (Dz. U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 ze zm.). Może złożyć wniosek o:

1) odroczenie terminu płatności podatku lub rozłożenie zapłaty podatku na raty,

2) odroczenie lub rozłożenie na raty zapłaty zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę albo odsetek od zaliczek określonych w decyzji wydanej na podstawie art. 53a Ordynacji podatkowej,

3) umorzenie w całości bądź w części zaległości podatkowych, odsetek za zwłokę lub opłaty prolongacyjnej.

Należy jednak zaznaczyć, że przedsiębiorca nie może ubiegać się o umorzenie zaległości obciążających go z tytułu pełnienia funkcji płatnika. Wynika to z art. 67c § 1 Ordynacji podatkowej. Istnieje jedynie możliwość umorzenia zaległości płatnika z urzędu, ale tylko w dwóch przypadkach. Urząd skarbowy może z własnej inicjatywy darować zaległości płatnika, które nie zostały spłacone w zakończonym postępowaniu likwidacyjnym lub upadłościowym. Z urzędu może także umorzyć długi pozostałe po jego śmierci, jeżeli nie ma z czego ich wyegzekwować i nie ma kto ich spłacić. Nie pozostawił on bowiem żadnego majątku lub pozostawił ruchomości niepodlegające egzekucji albo przedmioty codziennego użytku domowego, których łączna wartość nie przekracza kwoty 5.000 zł. Nie ma jednocześnie spadkobierców innych niż Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego oraz nie można przenieść odpowiedzialności podatkowej na osoby trzecie. Płatnikowi pozostaje więc wniosek o odroczenie lub rozłożenie na raty zapłaty przypadających od niego należności.

Na przychylenie się do prośby o przyznanie ulgi w spłacie zobowiązania podatkowego - zarówno w przypadku podatnika, jak i płatnika - można liczyć, gdy przemawia za tym ważny interes wnioskodawcy lub interes publiczny. W przypadku przedsiębiorców brane są pod uwagę również regulacje dotyczące przyznawania pomocy publicznej. Muszą oni wskazać, czy ubiegają się o ulgę: niestanowiącą pomocy publicznej, stanowiącą pomoc de minimis, stanowiącą pomoc publiczną na określone cele, np. zatrudnienie, szkolenia, rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, restrukturyzację, ochronę środowiska, prace badawczo-rozwojowe.