Rozliczenia z fiskusem z tytułu spadku i darowizny

Członkowie najbliższej rodziny, tzw. grupa zerowa w podatku od spadków i darowizn, nie muszą w ogóle płacić tego podatku, niezależnie od wartości otrzymanej darowizny czy spadku. Aby skorzystać z tej możliwości, trzeba spełnić pewne warunki, które sprowadzają się przede wszystkim do terminowego powiadomienia urzędu skarbowego o otrzymanym przysporzeniu.

Kto jest uprawniony?

Całkowite zwolnienie podatkowe przysługuje tzw. grupie zerowej, czyli ściśle wskazanym członkom najbliższej rodziny - małżonkowi, zstępnym (np. dzieciom, wnukom), wstępnym (np. rodzicom, dziadkom), pasierbom, rodzeństwu, ojczymowi i macosze, którzy nabyli rzeczy lub prawa (art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn). Co ważne, ze zwolnienia można skorzystać nie tylko przy nabyciu spadku czy darowizny, ale także przy nabyciu na podstawie wszelkich zdarzeń, które podlegają powołanej ustawie (a więc m.in. przy otrzymaniu zachowku, zapisu bądź nieodpłatnym zniesieniu współwłasności).

Zgłoszenie do US

Kluczowe dla skorzystania ze zwolnienia jest zgłoszenie nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego. Podatnik ma na to aż sześć miesięcy, licząc od dnia powstania obowiązku podatkowego (np. przy darowiźnie, nabyciu zachowku), a w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia sześć miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku.

Zeznanie należy złożyć na urzędowym formularzu o symbolu SD-Z2. Gdyby zdarzyło się, że nabywca dowiedział się o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych po upływie terminów przewidzianych na złożenie zeznania, zwolnienie podatkowe stosuje się, gdy nabywca zgłosi te rzeczy lub prawa majątkowe naczelnikowi urzędu skarbowego nie później niż w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o ich nabyciu. W takim przypadku musi jednak uprawdopodobnić fakt późniejszego powzięcia wiadomości o nabyciu (np. że przebywał za granicą i nie miał kontaktu z rodziną).

W sytuacji gdy mamy do czynienia z darowizną środków pieniężnych, przepisy przewidują jeszcze jeden warunek, który należy spełnić łącznie ze złożeniem zeznania podatkowego. Nabywca ma obowiązek udokumentować otrzymanie tych środków dowodem przekazania na rachunek bankowy albo rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym. Obowiązek ten jest aktualny, gdy wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby w okresie 5 lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, przekracza kwotę 9.637 zł.

W przypadku niespełnienia warunków do skorzystania ze zwolnienia nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych podlega opodatkowaniu na zasadach określonych dla nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej (a więc przy zastosowaniu kwoty wolnej w wysokości 9.637 zł oraz właściwej dla I grupy skali podatkowej).

Warto dodać, co wynika z wielu orzeczeń, że nie jest konieczne dokonywanie przelewu z rachunku, którego posiadaczem jest darczyńca czy też na rachunek, którego posiadaczem jest obdarowany. Ważne, aby z przelewu, jego opisu i okoliczności sprawy wynikało jasno, że przelew jest darowizną, np. od matki dla córki. Co więcej, przepis wcale nie wymaga, aby darowizna pieniężna była wykonywana w formie przelewu. Dopuszczalne jest więc np. wpłacenie środków gotówką do kasy banku z przeznaczeniem na rachunek bankowy obdarowanego.

Trzeba jednak pamiętać, że w pewnych przypadkach zgłoszenie do US nie będzie wymagane. Obowiązek ten nie obejmuje bowiem sytuacji, gdy nabycie następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego (np. przy darowiźnie nieruchomości) albo gdy wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby lub po tej samej osobie w okresie 5 lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, nie przekracza kwoty 9.637 zł.

Uprawnionymi do całkowitego zwolnienia podatkowego są (tzw. grupa zerowa):

małżonek,
zstępni (np. dzieci, wnuki),
wstępni (np. rodzice, dziadkowie),
rodzeństwo,
pasierb,
ojczym/macocha.

Spadek z zagranicy podatek w Polsce

Otrzymałem spadek po cioci, która już od wielu lat mieszkała za granicą. Część majątku (spadku) położona jest w Polsce, natomiast pewne składniki znajdują się za granicą. Czy muszę płacić podatek od całości spadku, czy jedynie od tej części, która znajduje się w kraju?

Polskie przepisy podatkowe dotyczące opodatkowania spadków mają bardzo szeroki zakres stosowania. Nabycie m.in. spadku czy darowizny przez osoby fizyczne podlega podatkowi od spadków i darowizn. Ustawa stanowi, że chodzi o własność rzeczy znajdujących się na terytorium RP lub praw majątkowych wykonywanych na jej terytorium. Wynika to z art. 1 ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn. Niemniej jednak w dalszej części ustawa przewiduje, że możliwe jest także opodatkowanie spadku znajdującego się poza granicami kraju.

Nabycie własności rzeczy znajdujących się za granicą lub praw majątkowych wykonywanych za granicą podlega podatkowi, jeżeli w chwili otwarcia spadku lub zawarcia umowy darowizny nabywca był obywatelem polskim lub miał miejsce stałego pobytu na terytorium Polski (art. 2 ustawy). Przepis posługuje się alternatywą, a to oznacza, że wystarczy, aby spadkobierca spełniał choćby jedno z tych kryteriów - posiadał tylko obywatelstwo bądź nawet nie będąc obywatelem polskim miał określone w Polsce miejsce stałego pobytu (powoduje to, że nieraz spadek opodatkowany jest i w Polsce, i za granicą). Dla oceny czy nabywca posiada jeden z wymienionych przymiotów, decydujący jest moment nabycia spadku, a więc otwarcia spadku.

Opodatkowanie spadku sprzed lat

Moja mama zmarła w 2005 r. Dopiero teraz zamierzamy przeprowadzić z rodzeństwem sprawę spadkową. Żadnych oświadczeń w sprawie spadku nie składaliśmy. Czy będziemy mogli skorzystać ze zwolnienia podatkowego i nie płacić w ogóle podatku od spadku?

Takiej możliwości nie będzie - przynajmniej nie w zakresie całkowitego zwolnienia podatkowego dla tzw. grupy zerowej. Zwolnienie podatkowe dla członków najbliższej rodziny zostało wprowadzone od dnia 1 stycznia 2007 r. W myśl art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn zwalnia się z podatku od nabycia spadku/darowizny małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę spadkodawcy bądź darczyńcy. Zwolnienie ma zastosowanie do tych przypadków, gdy do nabycia rzeczy i praw doszło po wejściu tych przepisów w życie. Przypomnijmy, że nabycie spadku następuje już z chwilą śmierci spadkodawcy, czyli w momencie otwarcia spadku. Nie zmienia tego późniejsze przeprowadzenie sprawy o stwierdzenie nabycia spadku czy tym bardziej sprawy o podział spadku. Zawsze decydującym momentem o nabyciu spadku jest dzień śmierci spadkodawcy. Czytelniczka spadek po mamie nabyła więc w roku 2005, a przyjęcie spadku nastąpiło "automatycznie", na skutek braku oświadczenia w tym przedmiocie.

W sytuacji gdy podatnik nie korzysta ze zwolnienia z art. 4a powołanej ustawy, płaci podatek według zasad ogólnych, czyli w tym przypadku właściwych dla I grupy podatkowej. Należy dodać, że podatnik może - po spełnieniu właściwych warunków - korzystać z innych przewidzianych zwolnień czy ulg. Nie mają one jednak tak szerokiego zakresu jak wspomniane całkowite zwolnienie podatkowe.

Jakie warunki dla zastosowania ulgi mieszkaniowej?

Otrzymałem po cioci kawalerkę w formie zapisu testamentowego. Realnie właścicielem jeszcze nie jestem, gdyż czekam aż spadkobiercy przeniosą na mnie własność mieszkania. Czy z tytułu nabycia tego lokalu będę musiał zapłacić podatek?

Póki Czytelnik nie stanie się właścicielem, obowiązku podatkowego nie ma. W przeciwieństwie do spadkobierców, obowiązek podatkowy dla zwykłego zapisobiercy powstaje dopiero z chwilą wykonania zwykłego zapisu testamentowego. Po przeniesieniu własności (podpisaniu aktu notarialnego) Czytelnik powinien złożyć zeznanie podatkowe i zapłacić podatek ustalony w decyzji przez naczelnika urzędu skarbowego.

Trzeba jednak pamiętać, że w przypadku nabycia lokalu przez osoby bliskie istnieje możliwość skorzystania z tzw. ulgi mieszkaniowej. Ulga mieszkaniowa wchodzi w grę w przypadku nabycia własności (współwłasności), w szczególności budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość czy spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub udziału w takim prawie, m.in. w drodze dziedziczenia, zapisu zwykłego, zapisu windykacyjnego, dalszego zapisu lub polecenia testamentowego przez osoby zaliczane do II grupy podatkowej. Czytelnik należy do II grupy podatkowej (względem swojej cioci). Istota ulgi sprowadza się do tego, że nie wlicza się do podstawy opodatkowania ich czystej wartości do łącznej wysokości nieprzekraczającej 110 m² powierzchni użytkowej budynku lub lokalu. Jeśli więc lokal jest mniejszy, nie zostanie zaliczona do opodatkowania żadna "powierzchnia" z zapisanego Czytelnikowi mieszkania.

Ulga mieszkaniowa przysługuje jednak pod pewnymi warunkami. Jednym z nich jest to, że nabywca nie może być m.in. właścicielem innego budynku mieszkalnego bądź lokalu mieszkalnego czy też najemcą lokalu lub budynku. Jeśli przysługuje mu jakiś tytuł prawny do lokalu (budynku), to musi w ciągu 6 miesięcy od złożenia zeznania podatkowego przenieść własność na rzecz np. zstępnych bądź rozwiązać umowę najmu. Ponadto podatnik musi zamieszkiwać w nabytym lokalu (budynku) będąc w nim zameldowanym na pobyt stały. Nie ma też możliwości jego zbycia przez okres 5 lat, licząc od dnia złożenia zeznania podatkowego. Jeśli natomiast podatnik w mieszkaniu jeszcze nie mieszka, okres ten liczony jest od dnia jego zamieszkania, potwierdzonego zameldowaniem na pobyt stały. Zamieszkanie musi jednak nastąpić w okresie jednego roku od dnia złożenia zeznania podatkowego.

Wycena otrzymanej darowizny

W darowiźnie od przyjaciela otrzymałem dwa obrazy. Są to reprodukcje znanego artysty. Kto powinien ustalić wartość tych dzieł sztuki dla celów podatkowych? Jeśli ja, to czy mam obowiązek korzystać z wyceny fachowca?

Podatnik ma obowiązek złożyć zeznanie podatkowe, w którym podaje wartość rynkową nabytych rzeczy i praw. Na podstawie tego zeznania organ podatkowy (naczelnik urzędu skarbowego) wydaje decyzję ustalającą wysokość podatku. Naczelnik urzędu skarbowego przyjmuje wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych w wysokości określonej przez nabywcę, jeżeli odpowiada ona wartości rynkowej tych rzeczy i praw. Jedynie gdyby powziął wątpliwości czy dane są prawidłowe, wzywa podatnika do ponownej "wyceny", a w ostateczności może powołać biegłego rzeczoznawcę, który sporządzi operat szacunkowy w tej sprawie. Po otrzymaniu decyzji podatnik musi zapłacić podatek we wskazanym terminie.

Jeśli podatnik nie ma żadnej wiedzy o wartości otrzymanych rzeczy, powinien podjąć starania, aby w zeznaniu znalazły się prawidłowe wielkości.

Przepisy nie wymagają jednak, aby podatnik korzystał z opinii rzeczoznawcy majątkowego. Zobowiązany jest on dokonać ustalenia na podstawie przeciętnych cen stosowanych w obrocie rzeczami (prawami majątkowymi) tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem ich miejsca położenia, stanu i stopnia zużycia, z dnia powstania obowiązku podatkowego. W pewnych sytuacjach skorzystanie z opinii fachowca może okazać się konieczne (jeśli w inny sposób podatnik nie będzie potrafił określić rynkowej wartości nabytych rzeczy).

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 28.07.1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz. U. z 2009 r. nr 93, poz. 768 ze zm.)