Opodatkowanie spadków i darowizn - Dodatek do Gazety Podatkowej nr 87 (606) z dnia 29.10.2009

Kwoty wolne w podatku od spadków i darowizn

Wysokość podatku od spadków i darowizn uzależniona jest z jednej strony od stawek podatkowych (różnych dla różnych grup), z drugiej zaś od wielkości podstawy opodatkowania. Podstawa ta jest w każdym przypadku obniżana o tzw. kwoty wolne.

W podatku od spadków i darowizn kluczowe znaczenie ma stopień pokrewieństwa pomiędzy stronami (np. darczyńcą a obdarowanym bądź spadkodawcą a spadkobiercą). Czynnik ten decyduje nie tylko o tym, czy w danej sytuacji będzie można skorzystać z określonych w ustawie ulg i zwolnień, ale także do której grupy podatkowej strony zostaną zakwalifikowane. Dla każdej z tych grup ustawa o podatku od spadków i darowizn przewiduje inne ulgi i zwolnienia, kwoty wolne i skale podatkowe. Wysokość podatku ustala się w zależności od grupy podatkowej, do której zaliczony jest nabywca.

Do której grupy należy podatnik?

Zaliczenie do grupy podatkowej następuje według osobistego stosunku nabywcy do osoby, od której lub po której zostały nabyte rzeczy i prawa majątkowe. I tak, do I grupy podatkowej zalicza się małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów. Grupa II obejmuje zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych. Natomiast do grupy III wchodzą wszyscy inni nabywcy. Ostatnia grupa obejmuje więc głównie osoby, które nie są względem siebie blisko spokrewnione czy spowinowacone.

Zasada jest taka, że im bliższe pokrewieństwo między stronami, tym niższa grupa podatkowa, a co za tym idzie, niższy podatek. Warto zwrócić uwagę, że za rodziców w rozumieniu ustawy uważa się również przysposabiających, a za zstępnych także przysposobionych i ich zstępnych. Z kolei definicja "pokrewieństwa" i "powinowactwa" znajduje się w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.

Wysokość kwot wolnych

Wysokość kwot wolnych jest różna dla każdej z trzech grup podatkowych. I tak, jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy, kwota wolna jest najwyższa i wynosi 9.637 zł. W przypadku nabywcy należącego do II grupy kwota ta wynosi 7.276 zł, a przy III grupie kwota ta jest najmniejsza i wynosi 4.902 zł. Jeżeli nabycie własności rzeczy i praw majątkowych (np. w drodze darowizny czy uzyskania praw do spadku bądź zachowku) od tej samej osoby następuje więcej niż jeden raz, do wartości rzeczy i praw ostatnio nabytych dolicza się wartość tych rzeczy i praw, które zostały nabyte od niej (np. darowizna) lub po niej (np. spadek) w okresie pięciu lat poprzedzających rok, w którym doszło do ostatniego nabycia. Wówczas od podatku obliczonego od sumy tych wszystkich rzeczy i praw (łącznej ich wartości) oblicza się jeden podatek i od tak obliczonego podatku potrąca się podatek przypadający od opodatkowanych poprzednio zdarzeń. Gdyby w wyniku takiego obliczenia pojawiła się nadwyżka podatku, nie podlega ona ani zaliczeniu na poczet innych podatków, ani zwrotowi. Nabywcy są obowiązani w składanym zeznaniu podatkowym wymienić rzeczy i prawa majątkowe nabyte w podanym wcześniej okresie.

Taki sposób stosowania kwoty wolnej powoduje, że w okresie tych pięciu lat, gdy nabycie następuje od tej samej osoby lub po tej samej osobie, kwota ta stosowana jest tylko jeden raz.

Przykład

Siostrzeniec otrzymał po swoim wujku zachowek w wysokości 40.000 zł. Zachowek został wypłacony przez spadkobiercę, dlatego powstał obowiązek podatkowy zapłaty podatku od spadków i darowizn. Siostrzeniec, a więc syn (zstępny) siostry (rodzeństwa) przynależy do II grupy podatkowej. W tym więc przypadku kwota wolna wyniesie 7.276 zł. Od wartości rynkowej nabytego prawa (40.000 zł) należy odjąć kwotę wolną i otrzyma się wówczas nadwyżkę podstawy opodatkowania, do której należy zastosować stawkę podatkową, według skali. Nadwyżka wyniesie 32.724 zł, a podatek do zapłaty 3.104,66 zł. Gdyby kwoty wolnej nie było, wówczas siostrzeniec musiałby zapłacić podatek od podstawy opodatkowania bez obniżania jej wysokości i wyniósłby on 3.977,78 zł.

Grupa "zerowa"

Od 1 stycznia 2007 r. w praktyce często używa się terminu "zerowa" grupa podatkowa. Zakresem tego pojęcia obejmuje się osoby należące do kręgu najbliższej rodziny, które zostały zwolnione całkowicie od podatku od spadków i darowizn, na mocy art. 4a ustawy. Możliwość skorzystania ze zwolnienia uzależniona jest jednak od spełnienia określonych warunków, a najważniejszym z nich jest obowiązek terminowego powiadomienia naczelnika urzędu skarbowego o nabyciu rzeczy i praw na urzędowym formularzu SD-Z2. Podkreślić trzeba, że "grupa zerowa" nie jest terminem ustawowym, nie stosuje się do niej zasad opisanych wcześniej dla właściwych grup podatkowych. Funkcjonuje ona w praktyce dla ułatwienia wskazania zakresu podmiotowego wspomnianego zwolnienia podatkowego.